शिर्डी – श्रद्धा आणि सबुरीचे तीर्थस्थान
शिर्डी, महाराष्ट्र हे अनेक साधू-संतांचे माहेरघर मानले जाते. चला तर मग आज आपण अशाच एका धार्मिक स्थळाला भेट देऊया. श्रद्धा, सबुरी आणि सबका मालिक एक असा अध्यात्मिक संदेश देणारे महान संत, श्री साईबाबा, यांच्याशी संबंधित या पवित्र स्थळाबद्दल माहिती करून घेऊया.
महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील शिर्डी येथील साईबाबांचे मंदिर विशेष महत्त्वाचे मानले जाते. असे म्हटले जाते की साईबाबा वयाच्या १६ व्या वर्षी एका नीमाच्या झाडाखाली प्रकट झाले. हे ठिकाण आज गुरुस्थान म्हणून ओळखले जाते. ते सदैव पांढऱ्या रंगाची कफनी आणि डोक्याला पांढरे फडके घालून नित्य पाच घरी भिक्षा मागत असत. आपल्या विविध चमत्कारांनी त्यांनी अनेक भाविकांचे दुःख-यातना दूर केल्या.
साईबाबांनी तब्बल ६० वर्षे द्वारकामाईत वास्तव्य केले. लोकांची सेवा करताना, प्राणिमात्रांवर प्रेम करताना आणि जगाला प्रेम, करुणा, निःस्वार्थ सेवा यांची शिकवण देताना त्यांनी आपले संपूर्ण जीवन व्यतीत केले. भाविकांची श्रद्धा जपत आणि गरजूंना मदत करत करतच त्यांनी विजयादशमी, इ.स. १९१८ रोजी समाधी घेतली.
बाबांच्या स्मरणार्थ १९२२ मध्ये बांधलेले समाधी मंदिर हिंदू आणि इस्लामिक स्थापत्यशैलींचा सुंदर मिलाफ दाखवते. मंदिरातील गाभारा सोन्याने मढवलेला असून मंदिराचा कळसही सोन्याचा आहे. गाभाऱ्यात ध्यानस्थ मुद्रेत बसलेली साईबाबांची संगमरवरी मूर्ती आहे. उजवा हात आशीर्वादाच्या मुद्रेत तर डावा हात मांडीवर ठेवलेला आहे.
मंदिर परिसरात समाधी मंदिर, प्रशस्त सभामंडप, सामूहिक पूजा-भजन हॉल तसेच प्रार्थना कक्ष आहे. मंदिर सकाळी १० वाजल्यापासून रात्री ११:१५ वाजेपर्यंत दर्शनासाठी खुले असते. सकाळी भूपाळी, काकड आरती, धुपारती, धूनीपूजा, शेजारती अशा विविध आरत्या आणि विधी रोज पार पडतात.
VIP दर्शन शुल्क:
- सकाळची आरती – ₹500
- मध्यान्ह आरती – ₹300
- धुप आरती – ₹300
- शेज आरती – ₹300
- क्विक दर्शन – ₹1,500
VIP पाससाठी ऑनलाइन बुकिंगची सुविधा उपलब्ध आहे. पेमेंटनंतर मिळालेल्या पावतीसह गेट ३ वर प्रवेश करता येतो. गेट १ वरही तिकीट काउंटर आहे, मात्र विशेष दिवसांमध्ये तिकिटे संपण्याची शक्यता असते.
द्वारकामाई आणि चावडी
मंदिराच्या उजव्या बाजूस दिसते ती द्वारकामाई – जणू बाबांचे निवासस्थान. बाबांनी येथेच प्रथम धुनी पेटवली होती, ती आजही प्रज्वलित आहे. येथे बसून ते भक्तांची दुःखे दूर करत असत. द्वारकामाईच्या शेजारीच चावडी आहे, जिथे बाबांनी आपला शेवटचा काळ व्यतीत केला. गुरुवारी रात्री ९:१५ वाजता पालखी सोहळा अजूनही पारंपरिक पद्धतीने साजरा केला जातो.
दीक्षित वाडा संग्रहालय
मंदिराच्या मध्यभागी दीक्षित वाडा आहे. साईभक्त दीक्षित यांनी बांधलेला हा वाडा आता संग्रहालयात परिवर्तित झाला आहे. येथे बाबांचे दुर्मिळ छायाचित्र, त्यांनी वापरलेले कपडे, चिलमी, भांडी, जातं आणि इतर वस्तू पाहायला मिळतात.
साई प्रसादालय
भक्तांसाठी मंदिराजवळच मोठे मोफत साई प्रसादालय उभारले गेले आहे. सकाळी १० ते रात्री ९ या वेळेत भाविक येथे मोफत भोजनाचा आस्वाद घेऊ शकतात.
इतर आकर्षणे
- साई हेरिटेज व्हिलेज (३ किमी अंतरावर): येथे जुन्या शिर्डीचे दर्शन, बाबांच्या लीला, पालखी सोहळा, गरजूंना मदत यांचे चित्रण मूर्ती रूपात पाहता येते. प्रवेश शुल्क प्रौढांसाठी ₹100, लहान मुलांसाठी मोफत.
- डिवोशनल पार्क: मंदिरापासून काही मिनिटांवर भारतातील पहिले डिवोशनल पार्क आहे. प्रवेश शुल्क ₹475 असून येथे “सबका मालिक एक” चित्रपट, 5D शो लंका दहन, भारतातील प्रमुख मंदिरांचे दर्शन ट्राय ट्रेनमधून आणि संध्याकाळी लेझर शो हे प्रमुख आकर्षण आहेत.
शिर्डीला कसे जावे?
- विमानाने: जवळचे विमानतळ – श्री साईबाबा विमानतळ (१५ किमी). दिल्ली, मुंबई, चेन्नई, कोलकाता, हैदराबाद, इंदूर, विजयवाडा येथून थेट फ्लाइट उपलब्ध.
- रस्त्याने: अहमदनगरहून शिर्डी सुमारे ८४ किमी. मुंबई, नाशिक, औरंगाबाद आदी ठिकाणांहून बस व कॅब उपलब्ध.
- रेल्वेने: शिर्डीचे साईनगर शिर्डी रेल्वे स्टेशन मुंबईसह इतर शहरांना जोडलेले आहे.
निवास व्यवस्था
मंदिराजवळ असंख्य हॉटेल्स, लॉज तसेच साई संस्थानाकडील भक्तनिवास उपलब्ध आहेत. संस्थानात २५५२ खोल्या आणि १६० हॉल असून रोज सुमारे १७,००० भाविकांची व्यवस्था केली जाते.
- एसी खोली: ₹900
- नॉन-एसी खोली: ₹200
